W miniony weekend w Pawilonie Czterech Kopuł we Wrocławiu została otwarta wielka wystawa poświęcona twórczości jednej z najważniejszych polskich artystek – Magdalenie Abakanowicz. Ta, oczekiwana od dawna ekspozycja, potrwa do 28 sierpnia 2022 r.
Magdalena Abakanowicz należy do najbardziej rozpoznawalnych i uhonorowanych polskich artystek na świecie, a jej prace osiągają w ostatnim czasie na rynku sztuki rekordowe ceny. Od śmierci artystki upłynęły cztery lata. Przez ten czas jej twórczość doczekała się kolejnych odsłon wystawienniczych – w kraju i poza jego granicami. Tym razem Pawilon Czterech Kopuł podjął się próby – w pełni udanej – ukazania tego, bez wątpienia jednego z największych fenomenów artystycznych polskiej sztuki współczesnej. Fenomenu, który sprowadzić można do dwóch wymownych słów – Abakanowicz. Totalna.
Magdalena Abakanowicz zasłynęła już na początku lat 60. cyklem abakanów – przestrzennych obiektów wykonanych w technice tkackiej, za które nagrodzona została złotym medalem na Biennale w São Paulo w 1965 roku. Jako jedna z pierwszych artystek na świecie zapoczątkowała nowe myślenie o tkaninie, uznając ją za równoprawne, co drewno czy kamień tworzywo rzeźbiarskie. Jednak pełną sławę i światowe uznanie przyniosły jej, realizowane począwszy od lat 70., monumentalne cykle figuralne tworzone z worków jutowych utwardzanych żywicą, przedstawiające wydrążone formy o humanoidalnych kształtach, które stały się uniwersalną i ponadczasową metaforą ludzkiej kondycji i egzystencji.
Ranga Magdaleny Abakanowicz sprawia, że o jej dzieła zabiegają muzea na całym świecie. Możemy je oglądać w najbardziej prestiżowych galeriach sztuki, takich jak MoMA w Nowym Jorku czy Tate Modern w Londynie. Jednak to właśnie w Muzeum Narodowym we Wrocławiu znajduje się największa i najbardziej reprezentatywna kolekcja jej prac, powstała dzięki wieloletniej przyjaźni artystki z Mariuszem Hermansdorferem – kuratorem jej wystaw i jednocześnie byłym dyrektorem muzeum. Jak zapewniają kuratorki aktualnej ekspozycji – Barbara Banaś i Iwona Dorota Bigos – obecne przedsięwzięcie jest więc podwójnym hołdem złożonym nie tylko wybitnej rzeźbiarce, ale również osobie, której Wrocław zawdzięcza tą wyjątkową kolekcję.
Abakanowicz. Totalna, jak sama nazwa wskazuje, jest pierwszą całościową prezentacją wrocławskiego zbioru dzieł artystki – prawie 400 obiektów, składających się na 50 instalacji i projektów rozmieszczonych w 13 salach wystawienniczych. Wśród nich zobaczymy liczne abakany, w tym najsłynniejszy Abakan żółty, a także Tłum, Plecy, Postacie siedzące, rzadko udostępniane Życie Warszawy i Słupy, oraz Gry Wojenne, Embriologię czy Koło z liną. Szczegółowy opis prezentowanych pracach wraz z informacją o formie pozyskania dzieła do muzealnych zbiorów dostarcza podręczny przewodnik, przygotowany specjalnie na okoliczność wystawy. Zdecydowana większość obiektów, zwłaszcza tych z początkowej fazy twórczości, pochodzi z donacji samej artystki. Nowsze realizacje, m. in. z cyklu Mutanty z lat 1994–1996 oraz figury z serii Ghost, Spooks, Spirits z 2008 r., zakupione zostały przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2017 roku.
Wystawa oszałamia rozmachem i skalą przedsięwzięcia, ale również dbałością o każdy najmniejszy detal ekspozycji. Wielowymiarowo ukazuje całe spektrum twórczości Magdaleny Abakanowicz, od wczesnych prac po ostatnie realizacje. Przy czym prezentacja dorobku artystki nie ma charakteru retrospektywnego, lecz skupia uwagę widza wokół poszczególnych tematów czy zagadnień formalnych. Jak podkreślają kuratorki wystawy – „pracując nad koncepcją wystawy, świadomie zrezygnowałyśmy ze schematu chronologicznego, skupiając się na dwóch istotnych aspektach: wizualnym i dokumentalnym”.
Wizualność całej oprawy wystawy niewątpliwie stanowi jej główny walor, który sprzyja kontemplacji i wyciszeniu w odbiorze dzieł sztuki. Prace Magdaleny Abakanowicz doskonale wybrzmiewają w ascetycznej przestrzeni Pawilonu, wspomaganej gradacją natężenia światła, w tym światła naturalnego oraz obrazem i dźwiękiem licznych projekcji. Dodatkowo na uwagę zasługuje rozmieszczenie i układ poszczególnych obiektów, to w jaki sposób korespondują ze sobą i wchodzą w interakcje. Bierne i skulone w sobie Postacie siedzące zestawione zostały z wywołującymi niepokój i konsternację figurami z cyklu Ghost, Spooks, Spirits, czy też pełne ekspresji Czarne Abakany sąsiadują z łagodną formą Embriologii. Na takich zaskakujących kontrastach, ukazujących różnorodność twórczości tej wybitnej rzeźbiarki, zbudowana jest cała narracja wystawy.
Z kolei aspekt dokumentalny ekspozycji to obszerna prezentacja prywatnego archiwum artystki, na które składa się m. in. jej bogata korespondencja z muzeami na całym świecie. Lektura tych listów, sprawozdań i umów daje ogląd ogromu włożonej przez Abakanowicz pracy w konsekwentnym i wytrwałym budowania własnego wizerunku artystycznego. Jest również świadectwem jej osobistego zaangażowania w poszczególne projekty wystawiennicze, począwszy od wyboru miejsca ekspozycji skończywszy na samej aranżacji i montażu wystawy, jak to miało miejsce podczas XV Biennali Sztuki w São Paulo.
Wizualną opowieść o Abakanowicz dopełnia pokaz filmów dokumentujących przebieg procesu twórczego artystki oraz jej wypowiedzi archiwalne. Zobaczymy m.in. film Andrzeja Sapija z 1987 r. Katharsis poświęcony pierwszej instalacji w przestrzeni publicznej, zrealizowanej przez artystkę do włoskiego parku rzeźby Villa Celle. Natomiast z umieszczonych w południowej kopule Pawilonu Atlasów Abakanowicz – interaktywnych map, dowiemy się o lokalizacji kilkudziesięciu instalacji artystki w przestrzeni publicznej, które jak się okazuje rozmieszczone są praktycznie na całym świecie.
Abakanowicz. Totalna jest totalną wystawą poświęconą twórczości totalnej artystki – artystki całkowicie oddanej swojej sztuce, bezkompromisowej, świadomej, poszukującej, nowatorskiej, odważnej, pracowitej, a w rezultacie skazanej na sukces.
tekst i zdjęcia: Barbara Haręża