Name: Akademia Latynoamerykańska | festiwal
Start: 2019-02-28
End: 2019-02-28 19:00+02:00
Location: Narodowe Forum Muzyki

Gdybym zaryzykował tezę, że istotna część klasycznej europejskiej tradycji muzycznej sięga swymi korzeniami Ameryki Południowej, a może jeszcze dalej – Czarnej Afryki, czy Państwo by mi uwierzyli? A gdybym trochę prowokacyjnie stwierdził, że stolicą światowej kultury muzycznej w połowie XVIII wieku nie był wcale Paryż czy Londyn, a raczej La Paz w dzisiejszej Boliwii, pewnie nie obyłoby się bez wzruszenia ramionami. Tymczasem tezy te stawiają – i mają na ich potwierdzenie mocne argumenty – goście kolejnej edycji Akademii Muzyki Dawnej organizowanej przez Narodowe Forum Muzyki, tym razem nazwanej przez nas Akademią Latynoamerykańską. Rubén Dubrovsky – argentyński dyrygent i wiolonczelista (a właściwie multiinstrumentalista) o polsko-włoskich korzeniach – zaprezentuje program Vidala, pokazujący jak w tyglu kultur rdzennych mieszkańców Ameryki, afrykańskich niewolników i hiszpańskich najeźdźców narodziły się rytmy, które już wkrótce miały poderwać do tańca wchodzącą w czasy nowożytne Europę. A mieszkający od trzech dekad w Boliwii ksiądz profesor Piotr Nawrot SVD opowie nam o ilości i jakości tamtejszego repertuaru muzycznego, którego próbki będziemy mogli wysłuchać podczas koncertów Akademii.

Czy z pozycji naszego wyniosłego europocentryzmu jesteśmy zdolni zrobić uczciwy bilans wzajemnego obdarowania? Co zanieśliśmy rdzennym mieszkańcom Ameryki, a co oni dali nam? Jaka część bogactwa Europy – zwłaszcza kulturalnego – nie mogłaby zaistnieć bez napływu dóbr (także tych niematerialnych) z krajów podbitych przez Europejczyków? Próbując zostawić na stronie historię polityczną, zajmiemy się tylko muzyką – choć muzyka i polityka mogą być ze sobą mocno związane, jak zobaczymy w operze Montezuma Carla Heinricha Grauna, do której libretto usprawiedliwiające własne strategie polityczne napisał król Prus Fryderyk II Wielki. Przyjrzymy się muzyce w jej tanecznych odmianach, na kilka wieków przed przybyciem do Europy tanga, samby i rumby równie mocno rozpalającej i gorszącej: sarabandzie, chaconnne, folii i passacaglii. I spróbujemy także przyjrzeć się fenomenalnemu zjawisku – przepięknie sfilmowanemu przez Rolanda Joffégo w Misji – gdy muzyka tak głęboko zakorzenia się w człowieku, że staje się niemal relikwią. Czy dla nas, Europejczyków, muzyka wciąż jest takim najgłębszym i zarazem najprostszym wyrazem człowieczeństwa?

Jarosław Thiel – dyrektor programowy / Director of Programming

Koncerty

28.02.2019, czwartek, godz. 19:00 (NFM, Sala Czerwona)

Vidala | Tradycyjna muzyka Ameryki Południowej

Rubén Dubrovsky – kierownictwo artystyczne, prowadzenie koncertu
Luciana Mancini – mezzosopran
Francisco Brito – tenor
Bach Consort Wien

Program:
Tradycyjna muzyka z Ameryki Południowej (Argentyna, Boliwia, Chile, Peru

Potężne kultury prekolumbijskiej Ameryki Południowej, Hiszpańscy osadnicy ze swoją muzyką barokową, melodie i rytmy przywiezione przez niewolników z Afryki – oto muzyczny tygiel, do którego zapraszają nas członkowie wyjątkowego zespołu Bach Consort Wien.

Program koncertu jest efektem pasji badawczej Rubéna Dubrovsky’ego. Ten jeden z najważniejszych dyrygentów specjalizujących się w repertuarze barokowym i klasycznym, a przy tym multiinstrumentalista, chce nas porwać w fascynującą podróż do źródeł muzyki europejskiej. Poprzez muzykę zabierze nas do szesnastowiecznej Ameryki Łacińskiej, gdzie zaczęły oddziaływać na siebie trzy kultury, a bogactwo podbitych przez Europejczyków terenów (złoża złota) sprzyjało rozkwitowi bujnego życia muzycznego. Muzyka stała się też językiem, w którym misjonarze porozumiewali się z rdzennymi mieszkańcami lasów tropikalnych. Nagle w zawrotnym tempie rozwinęły się formy taneczne, takie jak sarabanda, zamacueca, passacaglia. Mimo upływu czasu hipnotyczny wręcz charakter tych tańców robi wrażenie na współczesnych odbiorcach. Natomiast pieśni zawarte w programie koncertu uwodzą słuchacza słodką melancholią.

Rubén Dubrovsky, argentyński dyrygent o polsko-włoskich korzeniach, oraz założony przez niego Bach Consort Wien słyną z autentyzmu wykonań dzieł sprzed wieków. Inną cechą rozpoznawczą austriackiej grupy jest dążenie do prezentowania każdego repertuaru w możliwie najbardziej kameralnym składzie. Zespół jest ceniony za przejrzystość dźwięku i osobisty sposób ekspresji wszystkich muzyków. Program, który wykonają we Wrocławiu, poświęcony przenikaniu się kultur, jest śpiewny, melodyjny i niezwykle przyjemny w odbiorze.

1.03.2019, piątek, godz. 19:00 (NFM, Sala Czerwona)

Montezuma

Jarosław Thiel – dyrygent
Soliści – studenci wydziałów wokalnych akademii muzycznych we Wrocławiu, Łodzi i Poznaniu

Mu!!!OB (Międzyuczelniana Orkiestra Barokowa) – połączone orkiestry barokowe Akademii Muzycznej im. Ignacego Jana Paderewskiego w Poznaniu (Jarosław Thiel – kierownictwo artystyczne), Akademii Muzycznej im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi (Jakub Kościukiewicz – kierownictwo artystyczne) i Akademii Muzycznej im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu (Bartosz Kokosza – kierownictwo artystyczne).

Studenci międzywydziałowej specjalności operologicznej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – opracowanie libretta i prowadzenie koncertu

dr Katarzyna Lisiecka – opieka merytoryczna

Program:

C.H. Graun Montezuma GraunWV B:I:29 – opera w wersji koncertowej (fragmenty)

Połączone siły akademickich orkiestr historycznych oraz najlepsi studenci wydziałów wokalnych w kraju, pod batutą specjalisty od muzyki barokowej, Jarosława Thiela, przeniosą nas do egzotycznego państwa Azteków, do czasów jego podboju przez Hiszpanów w XVI wieku. Usłyszymy operę Montezuma Carla Heinricha Grauna.

Poznamy na poły legendarną historię prawdziwych postaci: Montezumy – ostatniego przed podbojem władcy Azteków – i Hernána Cortésa – słynnego konkwistadora, zdobywcy Meksyku. Wedle relacji jednego z żołnierzy oraz według opowieści Indian Montezuma uznał przybywającego przez ocean Cortésa za azteckiego boga Quetzalcoatla, który swego czasu odpłynął na wschód, ale zapowiedział swój powrót. W fabule opery naiwny władca tubylców podporządkowuje się domniemanemu bóstwu, które okazuje się być brutalnym najeźdźcą. Montezuma próbuje więc wywołać bunt przeciw Hiszpanom, za co zapłaci życiem.

O ile fabuła opery przedstawia historyczne wydarzenia w dość dużym uproszczeniu, o tyle ustalenie wszystkich faktów, a przede wszystkim ocenienie konkwisty wciąż nastręcza trudności. Już w czasach odkryć i podboju Nowego Świata zdania na ten temat wśród ówczesnych intelektualistów, dygnitarzy kościelnych i politycznych były podzielone. Niewątpliwie opera Grauna, napisana na prośbę króla Prus Fryderyka II Wielkiego i do libretta stworzonego przez samego monarchę, jest wyrazem sympatii wobec rdzennych mieszkańców Mezoameryki i krytyką Hiszpanów. Co ciekawe, król nie odczuwał równej empatii wobec najbliższych sąsiadów: był jednym z inicjatorów i realizatorów pierwszego rozbioru Polski. A same Prusy, choć z opóźnieniem, dołączyły w końcu do kolonizacji Nowego Świata

Historia podboju Meksyku stała się inspiracją do powstania kilku oper – od dzieła Vivaldiego po napisany w XXI wieku utwór Lorenza Ferrera. Graun, dyrektor Królewskiej Opery Berlińskiej, nadworny kompozytor Fryderyka II, a swego czasu jego nauczyciel teorii muzyki, był wraz z Johannem Adolfem Hassem najważniejszym twórcą oper w Niemczech połowy XVIII wieku. W Montezumie role wojowniczych mężczyzn (i wszystkie solowe partie tego utworu) rozpisał wyłącznie na wysokie głosy: sopran, mezzosopran i alt. W jego czasach w postać wodza Azteków wcielał się kastrat (męski sopran miał być ulubionym głosem Fryderyka II). Obaj walczący ze sobą przywódcy zostali przez kompozytora w równym stopniu obdarzeni efektownymi ariami. Wprowadził on także postać kobiety, ukochanej Montezumy – Eupaforice.

Dość rzadko wykonywana opera Grauna doczekała się osiem lat temu inscenizacji na renomowanym festiwalu w Edynburgu. Warto poznać to nietuzinkowe dzieło i sprawdzić, jak z takim repertuarem poradzą sobie młodzi artyści.

2.03.2019, sobota, godz. 19:00 ( NFM, Sala Kameralna)

Cantoría | Xochicuicatl – pieśni z Hiszpanii, Meksyku i Gwatemali

Cantoría:

Inés Alonso – sopran
Samuel Tapia – kontratenor
Jorge Losana – tenor, dyrygent
Valentín Miralles – bas
Pablo FitzGerald – vihuela, gitara barokowa
Joan Boronat – pozytyw organowy

Program:

Anonim / Anonymous Hanac pachap ze zbioru / from Ritual formulario… (Lima, 1631)
Anonim / Anonymous Riu, riu, chiu; Dadme albricias; Verbum caro; Dúo de canto de órgano en el sexto tono; Yo me soy la morenica; Falalalanlera ze zbioru / from Cancionero de Uppsala (Wenecja / Venice, 1556)
M. Flecha el Viejo El jubilate z manuskryptu / from manuscript M 588/2 (Barcelona, koniec XVI w. / end of 16th c.)
M. de Fuenllana Fantasía en sexto tono ze zbioru / from Orphénica lyra (Sewilla / Seville, 1554)
Anonim / Anonymous Serrana donde dormistes ze zbioru / from Cancionero de Uppsala
M. Flecha el Viejo Teresica hermana ze zbioru / from Cancionero de Uppsala
Anonim / Anonymous Dúo de canto de órgano en primer tono ze zbioru / from Cancionero de Uppsala
Anonim / Anonymous Dios es ya nacido; Ytechnepa sacramento z manuskryptu / from manuscript US-BLI 07 (Guatemala, ok. / c. 1595)
G. Fernandes Xicochi conetzintle (Oaxaca, ok. / c. 1609)
M. Flecha el Viejo La bomba ze zbioru / from Las ensaladas de Flecha (Praga / Prague, 1581)

***

A. de Cabezón Tiento del VIII tono ze zbioru / from Obras de musica para tecla, arpa y vihuela (Madryt / Madrid, 1570)
F. Guerrero Prado verde y florido ze zbioru / from Canciones y villanescas espirituales (Wenecja / Venice, 1589)
J. Vásquez Con qué la lavaré ze zbioru / from Recopilación de sonetos y villancicos a quatro y a cinco voces (Sewilla / Seville, 1560)
M. Flecha el Viejo El fuego ze zbioru / from Las ensaladas de Flecha
M. de Fuenllana Fantasía en primer tono ze zbioru / from Orphénica lyra
H. Franco (?) Sancta Maria e yn il huicac; Dios itlaçonantzine cemiac (Meksyk / Mexico, 1599)
M. Flecha el Viejo La justa ze zbioru / from Las ensaladas de Flecha
G. Fernandes Zagalejo de perlas (Oaxaca, ok. / c. 1609; rekonstrukcja / reconstruction: Á. Torrente)
Zarabanda (rekonstrukcja / reconstructuin: Á. Torrente; słowa / text: A. Becerro, 1494)
J. Arañés Vida bona ze zbioru / from Libro segundo de tonos y villancicos (Rzym / Rome, 1624; opracowanie tekstu L. de Vegi / edition of the text by L. de Vega: M. Querol)

Cantoría jest uczestnikiem Eeemerging (Emerging European Ensembles).

Co śpiewali przybysze osiedlający się w czasach konkwisty w Ameryce Południowej? Jakie pieśni rozbrzmiewały na dworach gubernatorów, a co nuciła przy pracy służba? W jaki sposób w Nowym Świecie przywiezione z Półwyspu Iberyjskiego melodie i rytmy przenikały się z miejscowymi tradycjami? Przekonamy się o tym podczas koncertu fenomenalnego młodego zespołu Cantoría.

Kwartet wokalny z Katalonii proponuje nam pieśni z tzw. hiszpańskiego złotego wieku, czyli z wieku XVI, czasu rozkwitu sztuki zarówno w samej Hiszpanii, jak i na kontrolowanych przez Hiszpanię terenach Ameryki Łacińskiej. Jak przystało na zespół muzyki dawnej członkowie Cantoríi próbują jak najlepiej poznać i przyswoić dawne praktyki wykonawcze; przede wszystkim skupiają się na tajnikach technik wokalnych popularnych w Hiszpanii w czasach odrodzenia. W trakcie koncertów grupa z młodzieńczą świeżością podkreśla teatralny charakter renesansowej muzyki hiszpańskiej, eksponuje jej walor komunikacyjny.

Choć sami śpiewacy są bardzo młodzi, a ich staż w zespole to zaledwie dwa lata, dali się już poznać jako świetnie zapowiadający się muzycy i zostali zaproszeni do udziału w programie International Young Artist’s Presentation w Belgii, objęli rezydencję w Cité de la Voix we Francji oraz stali się częścią programu Emerging European Ensembles – Eeemerging 2018. I właśnie w ramach tego projektu, wspierającego zespoły na starcie kariery, Cantoría wystąpi – ale także będzie się uczyć – we Wrocławiu w trakcie Akademii Latynoamerykańskiej.

3.03.2019, niedziela, godz. 19:00 (NFM, Sala Główna)

Muzyka z Nowego Świata | Koncert finałowy Akademii Latynoamerykańskiej

Rubén Dubrovsky – dyrygent
Soliści Chóru NFM
Chór NFM
- Agnieszka Franków-Żelazny – kierownictwo artystyczne Chóru NFM
- Wrocławska Orkiestra Barokowa
- Jarosław Thiel – kierownictwo artystyczne Wrocławskiej Orkiestry Barokowej

Program:

P.X. de Abrill Tirado Sinfonía 40
***
G. Fernandes, M. de Sumaya – barokowa muzyka kościelna Meksyku / Baroque church music from Mexico

W finałowym koncercie Akademii Latynoamerykańskiej zabrzmią dzieła kompozytorów urodzonych lub tworzących w Nowym Świecie. Zostaną wykonane przez zespoły Narodowego Forum Muzyki pod batutą zafascynowanego kulturą latynoamerykańską dyrygenta i zapalonego badacza muzyki – Rubéna Dubrovsky’ego.

Na początek usłyszymy klasyczną w charakterze Sinfonía 40 Pedra Ximéneza de Abrilla Tirada, przypominającą stylem symfonie Haydna czy Mozarta. Ximénez został zresztą nazwany „Mozartem boliwijskim” przez słynnego badacza muzyki Ameryki Łacińskiej księdza Piotra Nawrota, który wygłosi w NFM wykład bezpośrednio przed tym koncertem. Ten niesamowicie płodny kompozytor pozostawił po sobie czterdzieści symfonii, opracowania mszy, dzieła kameralne, utwory na gitarę. Co ciekawe, jego znakomita twórczość jest dopiero teraz upowszechniana w Peru, gdzie urodził się w 1784 r. w Arequipie, mieście położonym na wysokości 2325 m n.p.m. i otoczonym Andami. Odniósł sukces artystyczny w Sucre (dziś: konstytucyjna stolica Boliwii), gdzie został katedralnym kapelmistrzem.

Gaspar Fernandes prawdopodobnie urodził się w Portugalii, ale kompozytorską renomę zdobył w Meksyku jako kapelmistrz katedry w Puebli. Jego rękopis, zawierający głównie canzonetty i villancicos, jest największym zbiorem siedemnastowiecznej świeckiej muzyki zachowanym na obszarze Nowego Świata. Był pierwszym w tej części globu kompozytorem (znanego dziś) utworu świeckiego do słów łacińskich. Natomiast podczas tego koncertu usłyszymy jego muzykę sakralną.

Pochodzący z Meksyku Manuel de Sumaya, rówieśnik Bacha i Händla, jest pierwszym twórcą opery urodzonym w Ameryce. W finałowym koncercie Akademii Latynoamerykańskiej usłyszmy jego utwory religijne. Stworzył ich wiele jako kapelmistrz katedry w Meksyku, a później w Oaxace. Z katedrą pw. Wniebowzięcia NMP był związany od dziecka jako chórzysta. Jeszcze jako młody chłopak stracił ojca. Postanowił wtedy zostać mnichem i uczyć się gry na organach, prawdopodobnie po to, by pomóc finansowo matce i rodzeństwu. Jego motywację być może wyczuł dziekan katedry – wiadomo, że uważał, iż talent de Sumayi bardziej przyda się poza klauzurą. Zaproponował mu pensję, codzienne lekcje gry na organach i pracę muzyka w katedrze. De Sumaya propozycję przyjął i tak rozpędu nabrała jego kariera. Tworzył zarówno śmiałą i zgodną z ówczesnymi nowinkami instrumentalną muzykę barokową, jak i kompozycje polichóralne dojrzałego baroku, sprawnie posługiwał się także stylistyką renesansu. Jego efektowne dzieła będą wspaniałym zakończeniem festiwalu poświęconego fascynującej muzyce dawnej z Ameryki Łacińskiej.